نرم افزار SPSS چیست؛ از نحوه نصب تا کاربرد

نرم افزار SPSS چیست؟

یکی از پر کاربرد ترین نرم افزار های آماری نرم افزار SPSS است، کاربرد های نرم افزار SPSS بسیار متنوع است و می توان در بیشتر تحلیل های آماری از این نرم افزار استفاده کنیم.اگر شما دانشجوی تحصیلات تکمیلی هستید حتما اسم نرم‌افزار SPSS را شنیده‌اید. زیرا نرم‌افزار SPSS برای تحلیل نتایج آماری پایان نامه و یا مقاله شما کاربرد زیادی دارد.

کاربرد نرم‌افزار SPSS در دو بخش آمار توصیفی و آمار استنباطی است. در آمار توصیفی که از جداول، نمودارها و شاخص‌ها برای خلاصه کردن  توصیف آماری داده‌ها استفاده می‌شود و در آمار استنباطی برای بررسی فرضیات پژوهش خود استفاده می‌کنید. شما از نرم‌افزار SPSS می‌توانید هم برای تحلیل داده‌های پرسشنامه‌ای استفاده کنید و هم می‌توانید جهت تحلیل داده‌های پزشکی، اقتصادی و …

بهترین ورژن نرم افزار SPSS کدام است  و چگونه آن را نصب کنم؟

بارها شنیده‌ام که می‌گویند ورژن16 یا 24 نرم‌افزار SPSS بهتر است اما این نکته کاملا صحیح نیست. تمامی ورژن‌های نرم‌افزار SPSS به غیر از ورژن 16 حاوی کرک است و این کرک‌ها ممکن است مشکل داشته باشد اما اگر از یک سایت معتبر دانلود کنید قطعا هیچ‌کدام از ورژن‌ها برتری نسبت به هم ندارند. تنها در ورژن‌های جدیدتر باگ‌های نرم‌افزار گرفته شده است و گرافیک آن ارتقا پیدا کرده است. اما برای استفاده عموم از این نرم‌افزار تفاوت چندانی ندارد. در حالت کلی پیشنهاد ما به شما نصب جدیدترین ورژن نرم‌افزار است که در حال حاضر ورژن 26 به بازار آمده است و شما می‌توانید نحوه نصب نرم‌افزار SPSS را در پکیج آموزش نرم افزار SPSS مشاهده کنید.

برای استفاده از نرم‌افزار SPSS چه مراحلی را باید انجام دهم؟

برای شروع کار باید داده‌هایی که از طریق پرسشنامه تکمیل شده است وارد SPSS شود. حالا می‌توانید داده‌ها را از اکسل فراخوانی کنید و یا مستقیم درنرم افزار SPSS وارد کنید. پس از آن با توجه به اهداف و فرضیات خود، روش تجزیه و تحلیل خود را مشخص کنید. سپس باید مراحل مشخصی در نرم‌افزار را طی کنید تا خروجی مربوطه ظاهر شود. در مرحله آخر شما باید خروجی نرم‌افزار را تحلیل و براساس فرضیات خود تفسیر را انجام دهید.

چه نکاتی را هنگام شروع تحلیل آماری با نرم افزار SPSS باید رعایت کنم؟

قبل از هر چیز شما باید در ورود داده دقت کنید. یعنی باید متغیرها را به صورت صحیح در نرم‌افزار تعریف کنید. زیرا که در غیر اینصورت زمان انجام آزمون و خروجی گرفتن از نرم‌افزار به مشکل برخورد می‌کنید.

نکته مهم دیگر این است که باید با توجه به هدف پژوهش، نوع داده، حجم نمونه و فرضیات پژوهش، روش آماری مناسب به‌کارگرفته شود. بنابراین در این مرحله حتما با یک متخصص آماری مشورت کنید که پس از انجام پژوهش تازه متوجه ایراد کارتان نشوید.

آخرین نکته مهم این است که خروجی‌های دریافتی از نرم‌افزار SPSS را به درستی تحلیل کنید و فرضیات پژوهش را براساس آن تفسیر کنید. زیرا که تحلیل نتایج، مهم‌ترین بخش پژوهش شماست و این قسمت منحصرا مربوط به پایان‌نامه خود شماست و داوران به این موضوع توجه ویژه‌ای دارند.

کاربرد های نرم افزار SPSS در تجزیه و تحلیل آماری

مباحثی که در ادامه مقاله مطرح می شود، تعدادی از مهم‌ترین کاربردهای نرم افزار SPSS است که دانشجویان و پژوهشگران در پایان‌نامه و یا مقالات خود به آن نیاز دارند. آموزش کامل این مطالب در پکیج آموزش نرم‌افزار SPSS آمار پیشرو قرار دارد. شما پژوهشگران عزیز می‌توانید با خرید این پکیج آموزشی از مطالب مفید آن بهره‌مند شوید. این پکیج  علاوه بر اینکه شما را در انجام پروژه یاری می دهد پشتیبانی های لازم را برای انجام پروژه ای که در دست دارید ارائه می دهد. آموزش نرم افزار SPSS علاوه بر مطالب ذکر شده یک فرصت شغلی مناسب را در اختیار شرکت کنندگان قرار می دهد.

آمار توصیفی

برای بررسی شاخص های اصلی آمار توصیفی می توانید از خروجی های نرم افزار SPSS استفاده کنید.این بخش در تمام مقالات و پایان‌نامه‌ها انجام می‌شود. با یک مثال ساده شروع می‌کنیم.  فرض کنید شما در پژوهش خود می‌خواهید اضطراب بیماری کرونا در بین دانشجویان را بررسی کنید. برای این موضوع شما پرسشنامه‌ای طراحی و یا انتخاب کرده‌اید و براساس اهداف خود جامعه آماری خاصی را در نظر گرفته‌اید و پرسشنامه را بین اعضا به روش‌های مختلف نمونه‌گیری توزیع و جمع‌اوری کرده‌اید. معمولا پرسشنامه شما دو بخش دارد: بخش اول متغیرهای جمعیت شناختی و بخش دوم سوالات اصلی پرسشنامه. متغیرهای جمعیت شناختی می‌تواند شامل جنسیت، میزان تحصیلات، سن و … باشد.

 برای بررسی افراد شرکت کننده در پژوهش در این بخش از آمارتوصیفی استفاده می‌کنیم. پس می‌توانیم فراوانی و درصد ویژگی‌های افراد شرکت کننده در پژوهش را با جداول و نمودارهای آماری بررسی کنیم. نرم افزار SPSS در این مسیر می تواند به شما کمک کند تا داده های لازم برای بررسی را بدست آورید. به عنوان مثال بگوییم 30 درصد از افراد پژوهش مرد بوده‌اند و 70 درصد زن بوده‌اند. در قسمت دوم پرسشنامه، سوالات اصلی قرار دارد. در این بخش شما می‌توانید فراوانی سوالات پژوهش، شاخص‌های مرکزی و پراکندگی مانند میانگین و انحراف معیار را در نرم افزار SPSS محاسبه و مقایسه کنید. به عنوان مثال میانگین میزان اضطراب در زنان 3/30 و در مردان 6/29 است.

جدول توافقی

برای توصیف یک متغیر طبقه‌ای و یا توصیف ارتباط بین متغیرهای طبقه‌ای از جدول توافقی و یکی از ابزار های به دست آوردن این اطلاعات نرم افزار SPSS  استفاده می‌شود. با یک مثال ساده جدول توافقی را توضیح می‌دهیم. فرض کنید می‌خواهیم ارتباط بین ورزش کردن را در بین زنان و مردان بررسی کنیم. در اینجا دو متغیر طبقه‌ای داریم. یکی جنسیت که دارای دو طبقه زن و مرد است و دیگری ورزش که دارای دو طبقه ورزش کردن و ورزش نکردن است.

در خروجی  که از نرم افزار SPSS دریافت می کنید جدول توافقی شما نشان می دهد که ، فراوانی مردانی که ورزش نمی‌کنند در مقابل مردانی که ورزش می‌کنند و همچنین زنانی که ورزش نمی‌کنند، در مقابل زنانی که ورزش می‌کنند آمده است. همچنین مردانی و زنانی که ورزش نمی‌کنند و آنهایی که ورزش می‌کنند در کنار هم بررسی شده است. جدول توافقی در صنعت، کشاورزی و پزشکی کاربرد فراوان دارد.

آزمون فرضیه

شما در پژوهش خود اهدافی دارید که بر اساس آن فرضیاتی را مطرح می‌کنید. برای انجام هر آزمون در نرم افزار SPSS ابتدا باید فرضیه آن مشخص شود. برای انجام آزمون فرضیه، شما نیاز دارید تا فرضیه‌های خود را تحت فرض صفر و فرض مقابل آن بیان کنید. در واقع این دو فرض، برای بیان اتفاقاتی که در جامعه می‌افتد طراحی می‌شوند. فرض صفر معمولا بیان‌کننده این است که چیزی مساوی صفر است. و فرض مقابل، فرضی است که خلاف فرض صفر را نشان می‌دهد و معمولا همان فرضی است که محقق درصدد اثبات آن است.

به عنوان مثالی ساده فرض کنید میانگین مدت زمانی که یک دانشجو به ثبت‌نام در دانشکده می‌پردازد، 50دقیقه است. یک روش جدید ثبت‌نام با استفاده از رایانه مورد آزمایش قرار می‌گیرد. در این روش جدید، یک نمونه تصادفی به حجم 12 دانشجو با زمان به طور متوسط 42 دقیقه با انحراف معیار 11/9 دقیقه ثبت می‌شود. حال میخواهیم بررسی کنیم آیا روش جدید بهتر است؟ در اینجا فرض صفر ما به صورت 50=µ  و فرض مقابل آن به صورت   50>µ   خواهد بود. یکی از کاربرد های مهم نرم افزار SPSS در آزمون این فرضیه هایی است که اساس بسیاری از تحقیقات را شامل می شود.

آزمون t تک‌نمونه‌ای

آزمون t تک‌نمونه‌ای جز گروه آزمون‌های میانگین است که آزمونی پرکاربرد در تمامی رشته‌ها محسوب می‌شود. این آزمون یک آزمون پارامتری است. به این معنی که برای انجام این آزمون باید داده‌ها از توزیع نرمال پیروی کنند. حال سوال اصلی اینجاست که این آزمون پرکاربرد چه زمانی استفاده می‌شود؟

زمانی که شما در فرضیات خود می‌‌خواهید میانگین نمونه را با مقدار از پیش تعیین شده‌ای مقایسه کنید. به عنوان مثال فرض کنید می‌خواهید بررسی کنید که آیا معدل دانش آموزان پایه پنجم کمتر از 15 است یا خیر؟ در این صورت نمونه‌ای از دانش‌آموزان پایه پنجم را انتخاب و معدل آنها را در نرم‌افزار  SPSSوارد می‌کنیم و با آزمون t تک‌نمونه‌ای معدل آنها را با عدد 15 مقایسه می‌کنیم.

آزمون t دو نمونه مستقل

آزمون t دو نمونه مستقل جز گروه آزمون‌های میانگین است که این آزمون نیز در تمامی رشته‌ها خصوصا رشته روانشناسی نقش عمده‌ای دارد. این آزمون یک آزمون پارامتری است. از آزمون t دو نمونه مستقل زمانی استفاده می‌کنیم که بخواهیم میانگین دو نمونه مستقل را با هم مقایسه کنیم. به عنوان مثال فرض کنید می‌خواهید معدل دانش‌آموزان دختر و پسر پایه پنجم را با هم مقایسه کنیم. در این صورت نمونه‌ای از دانش‌آموزان دختر و پسر پایه پنجم را انتخاب و معدل آنها را در نرم‌افزارSPSS وارد می‌کنیم و با آزمون t دو نمونه مستقل معدل آنها را با هم مقایسه می‌کنیم تا ببینیم تفاوت معناداری بین معدل‌های دو گروه وجود دارد یا خیر؟

آزمون t دو نمونه زوجی

آزمون t دو نمونه زوجی جز گروه آزمون‌های میانگین است که این آزمون نیز در تمامی رشته‌ها خصوصا رشته پزشکی و روانشناسی کاربرد فراوانی دارد. این آزمون یک آزمون پارامتری است. از آزمون t دو نمونه زوجی زمانی استفاده می‌شود که بخواهیم میانگین نمونه را  در دو حالت (قبل و بعد) با هم مقایسه کنیم. به عنوان مثال فرض کنید می‌خواهید بررسی کنید که آیا اجرای دوره آموزشی تقویتی ریاضی باعث افزایش میانگین نمرات ریاضی دانش آموزان می‌شود یا خیر؟

با توجه به مباحث آزمون t یکی از مهم ترین بخش ها همین آزمون t است که به صورت کامل می توانید در نرم افزار SPSS آن را اجرا کرده و خروجی آن را استفاده کنید.

آزمون آنالیز واریانس یکطرفه

آزمون آنالیز واریانس یکطرفه یک آزمون پارامتری است که به مقایسه میانگین‌های بیش از دو گروه مستقل می‌پردازد. در واقع این آزمون می‌خواهد بررسی کند که آیا تفاوت معناداری بین این گروه‌ها در جامعه وجود دارد یا خیر؟ به عنوان مثالی ساده فرض کنید می‌خواهیم میانگین حقوق کارمندان با سطح تحصیلات مختلف را با هم مقایسه کنیم. در این صورت چون متغیر سطح تحصیلات بیشتر از دو سطح دارد، از آنالیز واریانس یکطرفه استفاده می‌کنیم. این آزمون در رشته‌های پزشکی، کشاورزی، مدیریت و روانشناسی کاربرد فراوانی دارد.  شما می توانید از نرم افزار SPSS برای انجام این آزمون استفاده کنید .

آزمون آنالیز واریانس دوطرفه

آزمون آنالیز واریانس دوطرفه نیز یک آزمون پارامتری است که مشابه آنالیز واریانس یکطرفه است، با این تفاوت که در آنالیز واریانس یکطرفه یک متغیر وابسته و یک متغیر مستقل داریم اما در آنالیز واریانس دوطرفه یک متغیر وابسته و دو متغیر مستقل داریم که این دو متغیر مستقل ما دارای چند سطح هستند.برای محاسبه این چند سطح نیز می توان از نرم افزار SPSS اسنفاده کرد.

 فرض کنید می‌خواهید اثر متقابل بین سطح فعالیت بدنی و جنسیت را بر میزان کلسترول خون افراد بسنجیم. در این مثال متغیر وابسته همان کلسترول خون افراد است و دو متغیر مستقل ما فعالیت بدنی و جنسیت است و همانطور که مشخص است فعالیت بدنی دارای چند سطح فعالیت بدنی کم، متوسط و زیاد و جنسیت دارای دو سطح مرد و زن است. پس در این مثال از آنالیز واریانس دوطرفه استفاده می‌کنیم.  این آزمون نیز در رشته‌های پزشکی، کشاورزی، مدیریت و روانشناسی کاربرد فراوانی دارد.

آزمون ناپارامتری (کروسکال والیس)

آزمون‌های ناپارمتری زمانی انجام می‌شود که متغیرهای ما از توزیع نرمال پیروی نکند. آزمون‌های ناپارامتری انواع مختلفی دارد، مانند آزمون من ویتنی، ویلکاکسون، نشانه، فریدمن، کروسکال والیس، کای دو و … اما یکی از پرکاربردترین آزمون‌های ناپارامتری آزمون کروسکال والیس است. این آزمون معادل ناپارامتری آزمون پرکاربرد آنالیز واریانس یکطرفه و تعمیم آزمون ناپارامتری من ویتنی است. آزمون کروسکال والیس به مقایسه میانه چند جامعه مستقل می‌پردازد. به عنوان مثال فرض کنید می‌خواهید بررس کنید که آیا نگرش افراد نسبت به تفاوت دستمزد بر اساس موقعیت شغلی متفاوت است یا خیر؟

آزمون همبستگی (پیرسون)

در آزمون همبستگی با استفاده از نرم افزار SPSS  می توانیم ارتباط بین دو متغیر را بسنجیم. ضریب همبستگی یک عدد بین 1- و 1 است که نشان می‌دهد دو متغیر کمی تا چه حد به صورت خطی با یکدیگر در ارتباط هستند. ضریب همبستگی 1- نشان دهنده یک ارتباط خطی معکوس است. افزایش مقدار یک متغیر، باعث کاهش مقدار در متغیر دیگر می‌شود و ضریب همبستگی صفر نشان دهنده این است که بین دو متغیر هیچ ارتباط خطی وجود ندارد ولی ممکن است ارتباط غیرخطی بین دو متغیر وجود داشته باشد. ضریب همبستگی 1 نشان دهنده یک ارتباط خطی مستقیم است و افزایش مقدار یک متغیر، باعث افزایش مقدار در متغیر دیگر می‌شود.

پرکاربردترین ضریب همبستگی‌ها پیرسون و اسپیرمن است. ضریب هبستگی پیرسون زمانی انجام می‌شود که دو متغیر از جامعه نرمال باشد و درصورتی که دو متغیر از جامعه نرمال نباشد از ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده می‌شود. به عنوان مثال فرض کنید می‌خواهیم ارتباط بین معدل و هوش دانش‌آموزان را بررسی کنیم. آزمون همبستگی در اقتصاد، مدیریت و روانشناسی کاربرد فراوان دارد.

پایایی (قابلیت اعتماد پرسشنامه)

پس از طراحی پرسشنامه، باید قابلیت اعتماد پرسشنامه بررسی شود. قابلیت اعتماد که به پایایی معروف است، عموما با روش آلفای کرونباخ سنجیده می‌شود. در واقع در پایایی این موضوع بررسی می‌شود که آیا سوالات پرسشنامه در یک راستا هستند یا خیر؟ یعنی سازگاری درونی سوالات به چه صورت است؟ برای سنجش پایایی باید پرسشنامه مورد نظر بین تعدادی از اعضای نمونه به صورت تصادفی توزیع شود و آلفای کرونباخ برای سوالات پرسشنامه محاسبه گردد. یکی از کاربرد های مهم نرم افزار SPSS محاسبه آلفای کرونباخ است که به واسطه این نرم افزار ی توان به نتیجه رسید.

حال سوال اینجاست که مقدار آلفای کرونباخ چقدر باید باشد تا پایایی پرسشنامه تایید شود؟ اگر مقدار آلفا بزرگتر از 9/0 باشد پایایی عالی است، در صورتی که آلفا بین 8/0 و 9/0 باشد مقدار آن خوب است، اگر آلفا بین 7/0 و 8/0 باشد پایایی قابل قبول است، در صورتی که مقدار آلفا بین 6/0 و 7/0 باشد مقدار آن مشکوک است و اگر کمتر از 6/0 باشد پایایی ضعیف و غیرقابل قبول است. تا به حال به این موضوع فکر کرده‌اید که برای اینکه بتوانید پایایی پرسشنامه خود را بالا ببرید، چه کاری باید انجام دهید؟

رگرسیون خطی ساده

 قبل از هز چیزی بهتر است که به مطلب رگرسیون چیست؟ سری بزنید و مفهوم آن را دریافت کنید.

با رگرسیون می‌توانیم روابط نادقیق بین متغیرها را شناسایی کنیم. در رگرسیون خطی ساده به دنبال تاثیر یک متغیر بر متغیر دیگر هستیم. در واقع رگرسیون خطی ساده برای پیش‌بینی یک متغیر براساس متغیر دیگر به‌کار می‌رود. با یک مثال ساده رگرسیون خطی ساده را بهتر توضیح می‌دهیم. فرض کنید می‌خواهید تاثیر کیفیت جاده را بر میزان خسارت در تصادفات رانندگی بررسی کنیم. در این مثال یک متغیر مستقل یا پیش‌بینی‌کننده داریم که همان کیفیت جاده است و می‌خواهیم تاثیر آن را بر متغیر وابسته که همان میزان خسارت در تصادفات است بررسی کنیم ، نرم افزار SPSS به ما کمک می کند تا این تاثیر را محاسبه کنیم. رگرسیون خطی ساده در اقتصاد، پزشکی و مدیریت کاربرد فراوانی دارد.

رگرسیون چندگانه

رگرسیون چندگانه تعمیمی از رگرسیون خطی ساده است و وقتی استفاده می‌شود که ما می‌خواهیم متغیر پاسخ را براساس دو یا چند متغیر دیگر پیش‌بینی کنیم. در واقع در رگرسیون خطی ساده یک متغیر پیش‌بینی کننده داریم و در رگرسیون چندگانه دو یا تعداد بیشتری متغیر پیش‌بینی کننده داریم.

 فرض کنید در مثال بالا علاوه بر کیفیت جاده، وضعیت آب و هوا و استحکام خودرو نیز مدنظر باشد. به این معنی که می‌خواهیم تاثیر کیفیت جاده، وضعیت آب و هوا و استحکام خودرو را بر میزان خسارت در تصادفات رانندگی بررسی کنیم. حال برای این موضوع از رگرسیون چندگانه استفاده می‌کنیم. زیرا که در این مثال 3 متغیر مستقل داریم. رگرسیون چندگانه در اقتصاد، پزشکی و مدیریت کاربرد فراوانی دارد.

در این مطلب درمورد کاربرد های یکی از اصلی ترین نرم افزار های آماری یعنی نرم افزار SPSS صحبت کردیم. کاربرد این نرم افزار را در موضوعات مختلف آماری بررسی کردیم. چنانچه علاقه مند به آمار و احتمالات هستید می توانید از جدید ترین مطالب آماری که در سایت منتشر می گردد با دنبال کردن صفحه اینستاگرام آمار پیشرو را دنبال کنید. همچنین اگر پروژه آماری دارید می توانید آن را با تکمیل فرم در بخش ثبت سفارش سایت آمار پیشرو پروژه آماری خود را به متخصصان آماری بسپارید.