ضریب آلفای کرونباخ و ضریب پایایی مرکب از جمله روش هایی برای سنجش سازگاری درونی پرسشنامه است. آلفای کرونباخ که براساس میانگین کواریانس (و یا همبستگی) سوالات موجود در یک پرسشنامه بدست می‌آید. در نرم افزار SPSS به راحتی قابل محاسبه است و معمولا مقادیر مثبت بالای ۰.۷ را مناسب در نظر می‌گیرند و اگر منفی بدست بیاید نشان دهنده ناهمگنی (ناسازگاری) زیاد است. روش دیگر برای بررسی سازگاری درونی، ضریب پایایی مرکب است که بر اساس بارهای عاملی بدست می‌آید.

ضریب آلفای کرونباخ برای سنجش پایایی همگنی توسط لی جوزف کرونباخ (Lee Joseph Cronbach) روانشناس آمریکایی در سال ۱۹۵۱ معرفی شد. این ضریب جهت بررسی اعتماد به توانایی یک ابزار جهت اندازه گیری به طور مداوم اشاره دارد؛ به این صورت که تا چه حد تمام اجزای یک مقیاس، یک مفهوم یکسان را بیان کرده و نشان دهنده ارتباط درونی این اجزاست.

محاسبه ضریب آلفای کرونباخ به عنوان یکی از بخش های تحلیل آماری شناخته می شود. تحلیل آماری به عنوان جزء جدایی ناپذیر در پاسخگویی به نیازهای دانشجویان، دانش پژوهان، شرکت‌ها، مؤسسات مختلف و… (اعم از تحلیل مقاله، پایان نامه، پروژه‌های دانشجویی، ارائه ها، بررسی سود و زیان و بهینه سازی مخارج شرکت‌ها، کنترل کیفیت آماری و… ) بر آن است که با بهره‌گیری از نرم افزارهای مختلف مانند (Excel، R، SPSS، Smart PLS و…) آن‌ها را در تحلیل داده‌ها و رسیدن به اهداف پژوهشی و آماری خود یاری نماید.

آلفای کرونباخ چیست؟

برای سنجش سازگاری(پایایی همگنی) درونی(داخلی) پرسشنامه، روش‌های مختلفی وجود دارد که یکی از پرکاربردترین آن‌ها ضریب آلفای کرونباخ می‌باشد که براساس میانگین کواریانس (و یا همبستگی) سوالات (گویه‌ها، آیتم‌ها) موجود در یک پرسشنامه (آزمون) بدست می‌آید. زمانی که چندین خرده مقیاس در پرسشنامه موجود است، آلفا به تفکیک خرده مقیاس ها (جدا جدا) محاسبه می‌شود.

آلفای کرونباخ را می توان برای تمامی مقیاس‌هایی که سطح سنجش معرف‌های آنها رتبه ای، فاصله‌ای یا نسبی است مورد استفاده قرار داد. برای محاسبه ضریب آلفای کرونباخ ابتدا باید واریانس نمره‌های سوال‌های پرسشنامه و واریانس کل (واریانس مجموع نمرات) را محاسبه کرد و سپس با استفاده از فرمول زیر:

صورت دیگر فرمول فوق به صورت زیر است:

اگر نمرات آیتم‌ها را استاندارد کنیم (و یا به عبارتی از ماتریس همبستگی بجای ماتریس کواریانس استفاده کنیم)، ضریب آلفا به صورت زیر محاسبه می‌شود:

ضریب آلفای کرونباخ باید چند باشد؟

معمولا این سوال وجود دارد که مقدار آلفای کرانباخ از چه مقدار بیشتر باشد گوییم همگنی وجود دارد. متاسفانه هیچ جواب جامعی برای این سوال وجود ندارد و دلیل آن این است که سازه های مختلف از حیث همگنی قابل دسترس متفاوت اند و مقدار مرزی باید با توجه به مقدار آلفای ابزارهای استفاده شده در متون پیشین در نظر گرفته شود. برای مثال همگنی قابل دسترسی در ابزار اندازه گیری هوش ممکن است بسیار بیشتر از همگنی قابل دسترسی در اندازه گیری افسردگی باشد.

با این حال جدول زیر می‌تواند در کمک به تعیین کران‌های آلفای کرونباخ و میزان سازگاری درونی گویه‌ها مؤثر باشد:

آلفای کرونباخ منفی

مقدار آلفای کرونباخ می تواند منفی باشد که نشان دهنده ناهمگنی زیاد است که علت آن می‌تواند به دلیل وجود داده‌های پرت، عدم حذف کد اعداد گمشده (وقتی اعداد گمشده با کدی مثل ۹۹۹ وارد شده‌اند)، عدم وجود روابط منطقی مدل نظری، عدم معکوس سازی کد سوالات منفی و وجود همبستگی منفی بین آیتم‌ها (inter item correlation) باشد.

پایایی ترکیبی

پایایی ترکیبی یا پایایی مرکب (Composite  Reliability) روش دیگر و جدیدتری نسبت به آلفای کرونباخ برای سنجش سازگاری (پایایی همگنی) است که بر مبنای آیتم‌های استاندارد شده است و پس از انجام تحلیل عاملی تأییدی و محاسبه پارامترهای آن (بارهای عاملی استاندارد) قابل محاسبه می‌باشد.

روش پایایی مرکب، نسبت به روش آلفای کرونباخ، نیازمند حجم نمونه‌ی بیشتری برای محاسبه شدن است و به این دلیل معمولاً در هنگام تعیین حجم نمونه، در نمونه گیری‌های اولیه(به خصوص زمانی که نمونه اولیه کم می‌باشد) از آلفای کرونباخ (که در حجم نمونه‌های کم هم قابل محاسبه است) برای بررسی پایایی همگنی استفاده می‌کنند. همچنین در خروجی نرم افزار spss آلفای کرونباخ‌هایی که هر بار با حذف یک از سوالات بدست آمده نیز موجود هست تا به کمک آن بتوان در انتخاب سوالات مناسب در هنگام نمونه گیری اولیه قدم برداشت. البته باید توجه نمود که محاسبه CR در نرم‌افزار spss قابل محاسبه نیست و باید از نرم افزارهایی مانند pls و یا R استفاده نمود.

پس از پایان یافتن مرحله جمع آوری تمام داده‌ها می‌توان هم ضریب آلفای کرونباخ و هم ضریب CR را گزارش نمود.

این ضریب به صورت زیر محاسبه می‌شود:

مقادیر قابل قبول برای CR، مقادیر بالای ۰.۷ است. (CR>0.7)

آلفای کرونباخ در spss

در نرم افزار spss بعضی روش‌های مختلف سنجش سازگاری (مانند: Split-half، Guttman،  Parallelو Strict parallel) وجود دارد، اما محاسبه ضریب آلفای کرونباخ از مسیر زیر میسر می‌باشد:

Analyze> Scale> Reliability Analysis

(نکته: دقت کنید در قسمت Model عبارت Alpha قرار گرفته باشد.)

نرم افزار SPSS چیست؟ و چه کاربردی دارد؟

در نرم افزار spss هر دو آلفا که یکی بر اساس سوالات استاندارد نشده و یکی بر حسب سوالات استاندارد شده بود، گزارش می‌شود؛ اما برای مشاهده آلفا برای ضرایب استاندارد شده باید از زبانه statistics در قسمت inter-item گزینه correlations و یا covariances را فعال کنید تا این مقدار هم در ستونی در کنار آلفای اولیه ظاهر شود.

معمولا استفاده از مقادیر استاندارد شده در زمان‌هایی کاربرد دارد که مقادیر آیتم‌ها اختلاف زیادی با یکدیگر داشته باشند، چون در این صورت مقدار آلفای کرونباخ مقادیر استاندارد نشده تحت تأثیر اختلاف ناشی از واحد اندازه گیری آیتم به غلط کوچک بدست می‌آید و آلفای استاندارد شده، سازگاری واقعی را نشان می‌دهد. در غیر این صورت، معمولا مقدار این دو آلفا تفاوت زیادی با یکدیگر نخواهند داشت.

باید توجه داشت که محاسبه آلفا پایان کار نیست. محقق باید از خود سوال کند آیا امکان افزایش آلفا وجود دارد؟ آیا در این مقیاس سوالاتی وجود دارد که میزان آلفای کرونباخ کل می توانست با نبود آنها افزایش پیدا کند؟ اینجاست که محقق برای محاسبه تاثیر یکایک سوالات بر همگنی مقیاس باید مقدار آلفا را به تعداد سوالات (هر بار با حذف یکی از سوالات) محاسبه نماید. برای این منظور می‌توانید از زبانه statistics در قسمت Descriptives for گزینه Scales if item deleted را فعال کنید تا جدول Item-Total Statistics در خروجی نرم افزار ظاهر شود. در ستون آخر این جدول مقدار آلفای مقیاس در صورت حذف سوال (آیتم) مربوطه درج شده است تا سوالاتی که حذف آن‌ها باعث افزایش مقدار آلفای کرونباخ می‌شود معلوم گردد. سوالاتی که حذف آن‌ها باعث کاهش مقدار آلفا می‌شود، سوالات مناسبی هستند و نباید حذف شوند.

نکته: در هنگام حذف سوالات نامناسب به منظور افزایش ضریب همگنی، نباید روایی محتوایی مقیاس خدشه دار شود. گاهی اوقات با حذف یک سوال ممکن است همگنی تا حدّی افزایش یابد، اما در عین حال ممکن است روایی محتوایی به سبب حذف آن کاهش یابد.

یکی از موضوعات مهم در پایان نامه سنجش پایایی پرسشنامه است. یکی از رایج ترین روش ها برای این موضوع آلفای کرونباخ است، که می توانید با کمک متخصصان آمار پیشرو به خوبی آن را برای پرسشنامه خود اجرا کنید